3.3. Mmaham kkuasaan Sang Hyang Wh sbaga Cahu Sak.
4.3. Mnyajkan ajaran Cahu Sak aas Kmahakuasaan Sang Hyang Wh sbaga pnguasa alam smsa.
66 Klas V SD
Kalau ka mnybukan Sang Hyang Wh Wasa, brar ka akan mmbcarakan nang kyaknan sra sraha bhak unuk Blau, mngapa mkan? Karna hal n mngngakan ka bahwa Sang Hyang Wh Wasa u mmlk sfa Maha anara lan Maha Agung, Maha Pncpa, Maha Pngash, an Maha Pnyayang. Sangkan kmahaKuasaannya, Blau mmlk sfa Asa Iswarya an Cahu Sak. Asa Iswara mmlk lapan sfa k Maha Kuasaan Sang Hyang Wh Wasa. Paa bahasan kal n ka akan fokus paa Cahu Sak.
.
Cahu Sak mmlk ar yang sama ngan Caur Sak. Scara molog kaa Cahu Sak/Caur Sak rr ar kaa Cahu/Caur an
Sak , Cahu/Caur arnya mpa an Sak arnya kmahakuasaan. Ja Cahu Sak brar mpa kmahakuasaan Sang Hyang Wh
Wasa yau Prabhu Sak , Wbhu Sak, Jnana Sak, an Krya Sak.
Sfa kmahakuasaan n hanya mlk olh Sang Hyang Wh Wasa. Olh karna u kamu prhakan pnjlasan ar masng-masng Cahu Sak.
A. Mnrma Kmahakuasaan Sang Hyang
Wh sbaga Cahu Sak
Pnahuluan
Mar ka baca an smak pngran Cahu Sak
Cahu Sak/Caur Sak brasal ar kaa Cahu Sak aau Caur Sak. Cahu aau Caur arnya mpa. Sak sama arnya ngan Kmahakuasaan aau kkuaan yang mlk olh Ia Sang Hyang Wh yang sama skal ak mlk olh uma manusa yang aa bum n.
B. Mnunjukkan Prlaku Dspln sbaga Wuju
Rasa Tanggung Jawab aas Kbsaran Sang
Hyang Wh sbaga Cahu Sak
67 Pnkan Agama Hnu an Bu Pkr
1. Prabhu Sak
Prabhu Sak arnya Sang Hyang Wh mmpunya sfa Maha Kuasa.
Kmahakuasaan Sang Hyang Wh mrupakan sfa yang hanya mlk olhNya an ak mungkn mlk olh uma manusa yang aa bum n. Hal n lah nyaakan alam bbrapa Sloka yang rmua alam kab suc agama Hnu spr: "Eko Narayana navyo skasc" yang arnya Sang Hyang Wh u hanya sau namun orang bjaksana mnybukan banyak nama, "Sarvam ham kalu Brahman", sgala yang aa cpakan olh Sang Hyang Wh Wasa, "Wyap Wyapaka
Nrwkara" arnya Sang Hyang Wh Wasa braa mana mana an
ak rpkrkan. Ja Sang Hyang Wh Wasa bul-bul mmlk sfa yang Maha Kuasa. Mnguasa sgala cpaan-Nya, mmlhara smua yang aa alam Bhur loka, Bhuah Loka, an Swah Loka. Bhur Loka sbaga mpa khupan Makhluk hup spr umbuh-umbuhan, hwan/bnaang an manusa.
Smua makhluk hup mmlk cara hup an sfa yang brba skalpun sama-sama cpaan Sang Hyang Wh. Prbaan u sbabkan karna masng-masng makhluk mmlk Pramana yang brba spr umbuh-umbuhan hanya mmlk Eka Pramana, hwan, bnaang hanya mmlk Dw Pramana, sangkan manusa mmlk Tr Pramana. Tumbuh-umbuhan ngan Eka Pramananya hanya bsa umbuh an brkmbang saja,. Hwan/Bnaang yang mmlk Dw Pramana hanya bsa umbuh/brgrak an brbcara, sangkan manusa mmlk Tr Pramana shngga bsa brpkr, brbcara, an brgrak. Olh karna u manusa kaakan makhluk yang palng smpurna, yang mampu mnolong rnya snr bukan spr makhluk lannya.
2. Wbhu Sak
Wbhu Sak arnya Sang Hyang Wh Wasa brsfa Maha aa.
Maksunya aalah sap bna yang aa bum n jwa olh Sang yang Wh, shngga Blau juga br sbuan Sang Hyang Sangkan
Paran yau mrsap paa smua bna. Olh karna mkan ka
sbaga uma cpaan Sang Hyang Wh Wasa prlu unuk mlsarkan cpaannya sbaga prwujuan rasa horma an bhak kpaa-Nya. Sfa Blau paa sap bna apa kaakan Hana Tan Hana arnya aa ap ak klhaan. Conohnya, ka mmbua sglas h aau scangkr kop, kalau h nu bua ar aun h yang masukkan k alam ar an s gula, kmuan auk yang ampak aalah warna h, ap kalau mnum rasa mans. Rasa mans n aklah nampak ap apa rasakan. Dmkanlah sfa Sang Hyang Wh Wasa yang brsfa Wbhu Sak, bgu pula alam mnuman kop yang ampak hanyalah warna hamnya saja.
68 Klas V SD 3. Jnana Sak
Jnana Sak arnya Sang Hyang Wh Wasa brsfa Maha Tahu.
Kmahaahuan Sang Hyang Wh Wasa n mnybabkan umanya slalu yakn an brusaha unuk mlakukan ssuau ngan jalan yang bak an bnar. Hal n karna sap k an sap waku Blau mngahu ka, mlha an mnngar ucapan ka, karna Blau mmlk ga sfa yau Dura Jnana [mngahu sgalanya], Dura Darsana [mlha sgalanya shngga blau sbu Bl Tngal aau brpnglhaan yang mbus], Dura Srawana [mmlk pnngaran yang mbus yau manapun umanya braa Blau mampu mnngarkan ucapan-ucapannya]. Uma Hnu aklah ragu-ragu mngaakan Upacara Prsmbahyangan skalpun alam waku yang sama an mpa yang brba. Kga sfa Sang Hyang Wh Wasa n mmbua uma Hnu unuk myakn aanya ajaran Karma Phala. Karma Phala brar sap prbuaan pas akan mnapakan hasl, bak yang ka prbua nu bak pula pahala yang ka apakan, ap kalau prbuaan ka buruk an brnangan ngan ajaran agama nu buruk pula haslnya. Unuk u hnarlah brbua yang kurang bak alam mnjalan khupan n. Brbhaklah an ngalah slalu kpaa Ia Sang Hyang Wh Wasa. Apabla ka slalu nga an brbhak kpaa-Nya nscaya Blaupun mmbrkan ununan an prlnungan kpaa ka.
4. Krya Sak
Krya Sak arnya Sang Hyang Wh Wasa mmlk sfa Maha Karya. Sfa Blau n apa sbu ngan kora aaupun akr. Mngapa mkan? karna sapapun ak apa mnahan, mnnang, an mlawan khnak Blau. Yang sbu ngan Kmahakuasaan Blau anara lan aanya musm kmarau, musm hujan, gmpa bum, gunung mlus, angn rbu aau sunam, smua n aaah khnak blau. Suau conoh kalau suah saanya musm kmarau sapapun yang mnngngnkan hujan urun ak akan bsa. Dmkan pula sbalknya, paa musm hujan yang sampa mnmbulkan banjr ak saupun uma manusa bsa mnghnkannya. Ka sbaga uma manusa hanya bsa brusaha unuk mnganspas hal-hal yang mungkn akan rja. Kalau ka mngngnkan unuk ak rja ros saa musm hujan janganlah mnbang pohon smbarangan. Jka ka suah ahu musm hujan srng rja banjr, janganlah mmbua rumah mpa yang rnah. Jka srng rja angn rbu, janganlah mnanam pohon bsar sampng rumah. Bgu pula jka srng rja gmpa, ka harus punya halaman yang agak luas sbaga mpa mncar aman.
69 Pnkan Agama Hnu an Bu Pkr
Amalah gambar bawah n !
Gambar bawah aalah Sang Hyang Wh sbaga Prabhu Sak
C. Mmaham Kmahakuasaan Sang Hyang
Wh sbaga Cahu Sak
Sumbr: Dokumn Kmnkbu
Gambar 3.1 Upa
Sang Hyang Wh, sbaga Prabhu Sak brsfa: Upa, Sh, an Pralna Upa
Tumbuhan cpaan Tuhan apabla mpakan halaman rumah, aau alam rumah mmbua knahan maa unuk mmanangnya.
Sumbr: Dokumn Kmnkbu
70 Klas V SD
Khupan hwan/ bnaang aa yang lar an aa yang plhara. Hwan/bnaang lar, hupnya alam bbas spr huan aaupun lau. Dngan cara hup an sfa masng-masng rsbu, aa bnaang yang jnak an aa pula yang buas. Aa pula Hwan yang plhara mnja ksayangan manusa, spr sap, krbau, kua, anjng. Karna hwan u plhara nu harus brkan makan an mnum agar bsa hup an brkmbang ngan sha an bak. Kalau ka prhakan gambar aas gajah aalah bnaang yang hup lar huan ap apabla plhara an brkan kash sayang mrka mnja jnak, apa ajak brman an mnja ononan mpa umum.
Sumbr: Dokumn Kmnkbu
Gambar 3.3 Sang Hyang Wh mncpakan alam bsra snya mrsap paa smua bna[Wbhu
Sak]
Sumbr: Dokumn Kmnkbu
71 Pnkan Agama Hnu an Bu Pkr
Gambar n mnyaakan Sang Hyang Wh Wasa sbaga Jnana Sak
Manusa rlahr mmlk Ip aau pkran. Dar pkran mbulah pngahuan, namun smua manusa mmlk pngahuan yang rbaas, mngapa mkan? Karna pngahuan yang mlk olh manusa brasal ar Sang
Hyang W
h.
Gambar Ar Trjun sampng mnyaakan Kmahakuasaan Sang Hyang Wh sbaga Krya Sak
Sumbr: Dokumn Kmnkbu
Gambar 3.5 Manusa yang mngalam rnkarnas
Sumbr: Dokumn Kmnkbu
Gambar 3.6 Sfa ar mngalr k mpa yang lbh rnah
Prsnaskan pan klas apa yang kalan kahu nang Cahu Sak!
1. Mana yang kaakan sfa Sang Hyang Wh Wasa sbaga
Prabhu Sak!
2. Mana yang kaakan sfa Sang Hyang Wh Wasa sbaga
Wbhu Sak!
3. Mana yang kaakan sfa Sang Hyang Wh Wasa sbaga
Jnana Sak!
4. Mana yang kaakan sfa Sang Hyang Wh Wasa sbaga Krya
72 Klas V SD
Unuk mmaham ajaran Tr Ha Karana rlbh ahulu ka harus mampu mnyampakan bahwa konsp asar pmbangunan masyaraka Hnu harus brsumbr paa konsp Tr Ha Karana. Parhyangan mwajbkan ka agar slalu nga an suju bhak k haapan Sang Hyang Wh Wasa/Tuhan Yang Maha Esa. Pawongan mwajbkan ka agar slalu mmbna hubungan yang harmons ngan ssama man aau warga masyarakaa skar ka. Sangkan Palmahan aalah ka wajb mnjaga an mlsarkan lngkungan. Olh karna u, Tr Ha Karana mnja konsp asar bag pmbangunan masyaraka Hnu.
Tr Ha Karana scara molog aau asal kaanya rr ar kaa Tr, Ha, an Karana. Tr brar ga, Ha brar kbahagaan, an Karana
brar pnybab. Ja, kaa Tr Ha Karana brar, ga pnybab hubungan yang harmons unuk mncapa kbahagaan. Olh karna u, prlu ka skap brsama agar khupan uma manusa aas bum n smakn mnngka, hnaknya asar ngan mnrapkan konsp Tr Ha Karana alam sgala aspk, bak alam aspk khupan bragama, aspk pranan, prkonoman, sosal, maupun buaya. Aspk-aspk rsbu salng rka anara yang sau ngan yang lannya.
Mlaksanakan ajaran Tr Ha Karana ssua ngan ar yang rsbu aas, mnorong ka unuk bsa hup aman, nyaman, an nram. Ka unu bsa hup brampngan bak ngan ssama uma bragama, anar uma bragama, maupun ngan lngkungan skar. Ka harus myakn bahwa sgala yang aa una n aalah cpaan Sang Hyang Wh yang harus ka lsarkan an prlu ka brkan rasa kash sayang.
Tr Ha Karana ar sg ar kaa rr ar ga bagan yau
1. Parhyangan arnya hubungan yang harmons anara manusa ngan
Sang Hyang Wh;
2. Pawongan arnya hubungan yang harmons anara manusa ngan manusa;
3. Palmahan arnya hubungan yang harmons anara manusa ngan
lngkungan.
D. Implmnas Cahu Sak alam Ajaran Tr
Ha Karana
73 Pnkan Agama Hnu an Bu Pkr
a. Parhyangan
Parhyangan brar mpa brhubungan bag uma Hnu rhaap
Sang Hyang Wh. Parhyangan mrupakan suau mpa unuk mlakukan pmujaan kpaa Sang Hyang Wh Wasa/Tuhan Yang Maha Esa. Salah saunya aalah sbaga mpa unuk mlakukan
Yajña/yanya [upacara]. Parhyangan n aa yang brsfa khusus an
aa yang brsfa umum. Parhyangan yang brsfa khusus aalah brfungs unuk mmuja manfsas Tuhan scara khusus pula spr mmuja para lluhur, an mmuja Isa Dwaa sbaga pnunun uma alam mnjalankan profs spr pagang, pan, nlayan, unag/ukang, an sbaganya. Smua uma alam mnjalan khupan akan slalu mrasa wajb unuk mmuja kagungan Tuhan alam manfsasnya agar apa yang krjakan slalu mnapa prlnungan an ununan shngga harapan ar masng-masng profs yang glunya apa mncapa ujuan.
b. Pawongan
Brasal ar kaa wong [manusa], mnapa awalan [pa] an akhran [-an]. Ja, kaa Pawongan brar kmanusaan. Manusa aalah makhluk sosal yang hupnya salng brganung sau sama lan. Manusa ak bsa hup mnynr. Olh karna u, harus mampu brnraks ngan lngkungannya. Dalam brnraks nlah buuhkan prlaku sosal yang bak agar bsa rma olh lngkungan skar an bsa rjaln hubungan yang harmons anar ssama. Hubungan harmons apa lakukan anara brbaga phak spr brku.
Sumbr: Dokumn Kmnkbu
Gambar 3.7 Pura Tanah Lo Trlak Kabupan Tabanan, Provns Bal sbaga konsp Parhyangan
74 Klas V SD
1]. Hubungan yang bak anara orang ua ngan anak. 2]. Hubungan yang bak ngan sauara.
3]. Hubungan yang bak anara kluarga ngan masyaraka. 4]. Hubungan yang bak anara sswa ngan guru.
Sumbr: Dokumn Kmnkbu
Gambar 3.8 Hubungan Manusa ngan Manusa alam mlsarkan Buaya
Sumbr: Dokumn Kmnkbu
Gambar 3.9 Pawongan [Manusa sbaga makhluk sosal] Hup salng krganungan ngan yang lan
75 Pnkan Agama Hnu an Bu Pkr
Hubungan bak anara orang ua ngan anak wajb lakukan, karna orang ua sanga mnnukan bak buruknya masa pan anak. Anak prlu prhakan scara al smua kgaannya bak rumah, skolah, an masyaraka. Apabla sjak kcl mnapa prhaan, k pan anak akan umbuh mnja gnras yang bak. Jangan mnganalkan anak blajar skolah saja, karna waku blajar skolah sanga rbaas. Orang ua brkwajban mnampng anaknya kka blajar rumah.
Hubungan bak ngan sauara sjak n prlu pupuk an bna, sbab hal n mrupakan crmn khupan bag sbuah kluarga. Apabla hubungan bak apa lakukan sjak kcl, akan rcpa kharmonsan alam kluarga, conoh salng brgur sapa, an salng mnyayang. Dngan mkan akan mmbawa hkmah yang sanga posf rhaap lngkungan skarnya.
Hubungan yang bak anara orang ua ngan anak
Sumbr: hp://www.googl.com
Gambar 3.10 Gambar Orang Tua yang mmbmbng anaknya blajar
Sumbr: hp://www.googl.com
Gambar 3.11 Sorang ayah yang ka an sayang ngan anaknya
Hubungan yang bak ngan sauara
Sumbr: hp://www.googl.com
Gambar 3.12 Gambar hubungan harmons anara anak ngan sauaranya
76 Klas V SD
Agar rjaln hubungan yang harmons masyaraka, harus mula ar masng- masng kluarga. Kharmonsan u apa ka lha alam khupan sosal masyaraka. Conohnya goong-royong mmbrshkan lngkungan an goong-royong alam Upacara Yajña.
Hubungan anara sswa ngan guru wajb lakukan ngan harmons. Mngapa mkan? Sswa mmbuuhkan pngahuan ar guru an sbalknya guru wajb mnransfr lmunya kpaa para sswa. Hal u bsa wujukan apabla sswa an guru sama-sama mmlk spln yang bak.
Hubungan yang bak anara kluarga ngan masyaraka
Sumbr: hp://www.scrb.com
Gambar 3.13 Brgoong royong apa mnumbuhkan rasa prsauan an ksauan alam masyaraka
Hubungan yang bak anara sswa ngan guru
Sumbr: hp://www.scrb.com
77 Pnkan Agama Hnu an Bu Pkr
Smua hubungan rsbu aas harus ka lakukan ngan bak, spr hubungan ka ngan orang ua. Orang ua suah brusaha smaksmal mungkn mngupayakan baya skolah ka an mmbrkan faslas yang lngkap. Kwajban ka sbaga anak mnaa an mnjalankan sgala prnahnya an brusaha mnapakan hasl yang maksmal skolah. Apabla ka brprsas, akan mnja kbanggaan bua orang ua. Dngan mkan akan rcpa hubungan yang harmons alam rumah angga.
c. Palmahan
Palmahan brar alam lngkungan skar ka. Alam lngkungan
skar ka mrupakan hal yang sanga pnng unuk prhakan. Lngkungan n sanga mmpngaruh an mnnukan sha aknya orang yang nggal lngkungan rsbu.
Palmahan pnnu pula corak khupan masyaraka. Conoh
masyaraka Bal yang hup lngkungan parwsaa, mrka harus mau blajar bahasa asng, karna bahasa u mmbua mrka mnja hup, mnganarkan rnya unuk mmprknalkan buaya yang aa arahnya. Apabla hup lngkungan pan ka harus bsa bran. Bran alam ar luas yau profsonal mngolah lahan sawah, profsonal mnglola kbun, an profsonal alam brnak. Apabla hup lngkungan pngrajn, ka harus mmlk kramplan sbaga pngrajn an sbaganya. Olh karna u, ka wajb brsahaba ngan lngkungan snr agar kharmonsan u bsa rwuju.
Sumbr: Dokumn Kmnkbu
Gambar 3.15 Manfaa Palmahan alam khupan sampng sbaga sumbr pnapaan, juga sbaga mpa rkras unuk mnkma uara sgar
78 Klas V SD
Bbrapa hal yang harus ka prhakan an lakukan rhaap lngkungan skar agar rcpa suasana yang aman, nyaman, an brsahaba spr brku.
1]. Mmlhara an mlsarkan lngkungan ngan ak mmbuang sampah smbarangan;
2]. Mmupuk rasa prsauan an ksauan ngan salng horma mnghorma anarssama ngan mnumbuhkan rasa asah, ash, an asuh;
3]. Mnaa an mnjaga sa agar nampak brsh, nah, sra aman.
Huan mrupakan kkayaan yang ak rnla harganya. Huan brmanfaa unuk mmprahankan konsrvas uara an sbaga sumbr maa ar bag khupan makhluk muka bum. Olh karna u, mar ka jaga supaya huan ka ap lsar.
Hukum sbab akba akan slalu rja muka bum. Salah sau conoh, apabla ka ak mlsarkan lngkungan [huan], maka khupan makhluk mnja ak nyaman muka bum. Karna huan mrupakan sumbr khupan bag smua makhluk.
Kalau ka brpkr posf nu ak suju aanya pmbalak lar yang mncar kunungan snr. Lngkungan skar ka sanga prlu jaga. Hnar mmbuang sampah smbarangan. Wujukan rasa pul lngkungan sha ngan mlakukan goong-royong mmbrshkan sampah an mnanam sjua pohon. Smua hal rsbu akan sanga brmanfaa bag gnras ka masa yang akan aang.
Sumbr: Dokumn Kmnkbu
Gambar 3.16 Huan yang mash lsar sbaga sumbr maa ar, an brfungs sbaga konsrvas alam
79 Pnkan Agama Hnu an Bu Pkr
Aspk pranan, para pan scara uuh mmaham, mnghaya, sra mlaksanakan konsp ajaran Tr Ha Karana. Mrka mlakukannya ngan prakk langsung scara ras karna mrupakan salah sau warsan buaya lluhur an suah mrupakan suau kwajban.
Sumbr: Dokumn Kmnkbu
Gambar 3.17 Goong royong mrupakan wuju ar aanya rasa prsauan an ksauan
Sumbr: Dokumn Kmnkbu
Gambar 3.18 Oh bapa nahnya saku, Dsa Pnglpuran, Bangl, Bal, lsar alam suasana Har Raya Galungan
80 Klas V SD
Hubungan manusa ngan Sang Hyang Wh Wasa/Tuhan Yang Maha Esa, alam konsp Parhyangan ssua ngan profsnya masng-masng sbaga brku.
1. Profs agang mlakukan hubungan harmons mlalu Pura Mlanng. 2. Profs pan mlakukan hubungan yang harmons mlalu Pura Bugul. 3. Profs nlayan mlakukan hubungan yang harmons mlalu Pura Sgara. 4. Profs unag mlakukan hubungan yang harmons mlalu Pura Taksu. 5. Profs sbaga guru/sswa aalah mmuja Sang Hyang Aj Saraswa
Pura Pamasana skolah.
D sampng Parhyangan yang fungskan ssua profs ssorang, uma Hnu mash mmlk mpa pmujaan lan yang ak kalah pnngnya sbaga brku.
1. Pura Kluarga yang sbu ngan Sanggah Kmulan aalah sbaga mpa mmuja para Lluhur olh salah sau kluarga.
2. Pura Kawan aalah pura mpa mmuja para Lluhur olh banyak kluarga ap mash aa hubungan arah kurunan.
3. Pura Kahyangan Tga yau pura yang aa alam Dsa Aa sbaga mpa mmuja manfsas Sang Hyang Wh Wasa sbaga Dwa Pncpa yau Dwa Brahma brsana Pura Dsa/Bal Agung, Dwa pmlhara yau Dwa Wsnu brsana Pura Push, Dwa pngmbal k asalnya yau Dwa Swa brsana Pura Dalm. 4. Pura Dang Kahyangan aalah pura yang bangun olh Para Rs
saa mlakukan prjalanan suc an brsfa umum, sbaga mpa pmujaan.
5. Pura Kahyangan Jaga aalah pura yang brsfa umum mmuja manfsas Sang Hyang Wh Wasa aau Isa Dwaa.
6. Pura Sa Kahyangan Jaga yang aa Bal rkan sbaga pngaruh Empu Kuuran aang k Bal, anara lan: Pura Bsakh, Pura Lmpuyang, Pura Goa Lawah, Pura Anakasa, Pura Uluwau, an Pura Baukaru. Kwajban yang ka lakukan rhaap Parhyangan agar khupan mnja harmons anara lan spr brku.
a. Mmbua an mmlhara Kahyangan/pura ngan bak. b. Mngaakan upacara ssua jawalnya.
c. Mlakukan prsmbahyangan paa har-har suc kagamaan. . Mnjaga an mlsarkan ksucan pura sbaga mpa suc. Conoh Prlaku Tr Ha Karana
81 Pnkan Agama Hnu an Bu Pkr
Manfaa mmplajar Tr Ha Karana aalah agar ka mampu mncpakan suasana khupan mnja rasa aman an nyaman.