Nilai x yang memenuhi persamaan tan 3x 10o tan 70o untuk 0o x 150o adalah

Trigonometri merupakan fungsi yang periodik, karena itu penyelesaian persamaan trigonometri memiliki cara terendiri. Siswa SMA terkadang main hantam saja ketika menyelesaiakan persamaan trigonometri tanpa memperdulikan aturan yang ada.

Aturan-aturan dalam persamaan trigonometri
Untuk n bilangan bulat berlaku

Untuk 0o ≤ x ≤ 360o tentukan himpunan penyelesaian dari
sin 3x = 1/2

3x = 30o + n.360o x = 10o + n.120o untuk n = 0 maka x = 10o untuk n = 1 maka x =130o

untuk n = 2 maka x =250o

3x = 180o — 30o + n.360o x = 50o + n.120o untuk n = 0 maka x = 50o untuk n = 1 maka x = 170o

untuk n = 2 maka x = 290o

Jadi, himpunan penyelesaiannya adalah
{10o, 50o, 130o, 170o, 250o, 290o}

Untuk 0o ≤ x ≤ 180o tentukan himpunan penyelesaian dari
cos 5x = 1/2 √2

5x = 45o + n.360o x = 9o + n.72o untuk n = 0 maka x =9o untuk n = 1 maka x =81o

untuk n = 2 maka x =153o

5x = -45o + n.360o x = -9o + n.72o untuk n = 1 maka x = 63o

untuk n = 2 maka x = 135o

Jadi, himpunan penyelesaiannya adalah
{9o, 63o, 81o, 135o, 153o}

Himpunan penyelesaian dari persamaan tan 4x = √3 0o ≤ x ≤ 360o

adalah ….

tan 4x = √3 tan 4x = tan 60o 4x = 60o + n.180o x = 15o + n.45o untuk n = 0 maka x = 15o untuk n = 1 maka x = 60o untuk n = 2 maka x = 105o untuk n = 3 maka x = 150o untuk n = 4 maka x = 195o untuk n = 5 maka x = 240o untuk n = 6 maka x = 285o

untuk n = 7 maka x = 330o

Jadi, himpunan penyelesaiannya adalah
{15o, 60o, 105o, 150o, 195o, 240o, 285o, 330o}

Himpunan penyelesaian dari persamaan sin 3x = cos 2x

dengan 0o ≤ x ≤ 360o adalah …

sin 3x = cos 2x
sin 3x = sin [90o — 2x]

3x = 90o — 2x + n.360o 5x = 90o + n.360o x = 18o + n.72o untuk n = 0 maka x = 18o untuk n = 1 maka x = 90o untuk n = 2 maka x = 162o untuk n = 3 maka x = 234o

untuk n = 4 maka x = 306o

3x = 180o — [90o — 2x] + n.360o 3x = 90o + 2x + n.360o x = 90o + n.360o

untuk n = 0 maka x = 90o

Jadi, himpunan penyelesaiannya adakah
{18o, 90o, 162o, 234o, 306o}

Diketahui persamaan sin 5x + sin 3x = cos x
dengan 0o ≤ x ≤ 360o . Himpunan penyelesaiannya adalah …

sin 5x + sin 3x = √3 cos x 2 sin 1/2 [5x + 3x] cos 1/2 [5x — 3x] = √3 cos x 2 sin 4x cos x = √3 cos x 2 sin 4x cos x — √3 cos x = 0 cos x [ 2 sin 4x — √3] = 0

cos x = 0 atau sin 4x = 1/2 √3

cos x = 0
cos x = cos 90o

x = 90o + n.360o
untuk n = 0 maka x = 90o

x = -90o + n.360o
untuk n = 1 maka x = 270o

sin 4x = 1/2 √3
sin 4x = sin 60o

4x = 60o + n.360o x = 15o + n.90o untuk n = 0 maka x = 15o untuk n = 1 maka x = 105o untuk n = 2 maka x = 195o

untuk n = 3 maka x = 285o

4x = 180o — 60o + n.360o 4x = 120o + n.360o x = 30o + n.90o untuk n = 0 maka x = 30o untuk n = 1 maka x = 120o untuk n = 2 maka x = 210o

untuk n = 3 maka x = 300o

Jadi, himpunan penyelesaiannya adalah

{15o, 30o, 90o, 105o, 120o, 195o, 210o, 270o, 285o, 300o}

Himpunan penyelesaian dari persamaan √3 tan2 2x — 4tan 2x + √3 = 0

dengan 0o ≤ x ≤ 360o adalah …

√3 tan2 2x — 4tan 2x + √3 = 0

untuk lebih mudahnya kita gunakan rumus ABC

tan 2x = tan 60o 2x = 60o + n.180o x = 30o + n.90o untuk n = 0 maka x = 30o untuk n = 1 maka x = 120o untuk n = 2 maka x = 210o

untuk n = 3 maka x = 300o

tan 2x = tan 30o 2x = 30o + n.180o x = 15o + n.90o untuk n = 0 maka x = 15o untuk n = 1 maka x = 105o untuk n = 2 maka x = 195o

untuk n = 3 maka x = 285o

Jadi, himpunan penyelesaiannya adalah

{15o, 30o, 105o, 120o, 195o, 210o, 285o, 300o}


Pembahasan soal Ujian Nasional [UN] tingkat SMA bidang studi Matematika IPA dengan pokok bahasan Persamaan Trigonometri, yaitu menentukan himpunan penyelesaian dari persamaan trigonometri pada suatu interval tertentu.

UN 2017

Himpunan penyelesaian persamaan cos 2x = -cos x untuk 0 ≤ x ≤ 2π adalah ... A.   {π/3, π, 5π/3} B.   {2π/3, π, 4π/3} C.   {0, 2π/3, 4π/3, 2π} D.   {0, π/3, 5π/3, 2π} E.   {0, π/3, 4π/3, 2π}

Pembahasan :

cos 2x = -cos x cos 2x + cos x = 0

[2cos2x - 1] + cos x = 0


2cos2x + cos x - 1 = 0 [2cos x - 1][cos x + 1] = 0 cos x = 1/2  atau  cos x = -1

cos x = 1/2,  0 ≤ x ≤ 2π

Cosinus bernilai positif di Kuadran I dan IV. K.I     →  x = 60° K.IV  →  x = 360° - 60° = 300°

cos x = -1,  0 ≤ x ≤ 2π

          →  x = 180° Jadi, HP = {60°, 180°, 300°}  atau  {π/3, π, 5π/3}

Jawaban : A

Baca juga cara konversi satuan derajat ke satuan radian atau sebaliknya dalam materi Satuan Ukuran Sudut : Derajat dan Radian.

UN 2017


Himpunan penyelesaian persamaan 4sin2x - 5sin x - 2 = 2cos2x untuk 0 ≤ x ≤ 2π adalah ... A.   {π/6, 5π/6} B.   {π/6, 7π/6} C.   {5π/6, 7π/6} D.   {5π/6, 11π/6} E.   {7π/6, 11π/6}

Pembahasan :

4sin2x - 5sin x - 2 = 2cos2x 4sin2x - 5sin x - 2 = 2[1 - sin2x] 4sin2x - 5sin x - 2 = 2 - 2sin2x

6sin2x - 5sin x - 4 = 0 [3sin x - 4][2sin x + 1] = 0 sin x = 4/3  atau  sin x = -1/2

sin x = 4/3  →  tidak mempunyai solusi

sin x = -1/2,  0 ≤ x ≤ 2π

Sinus bernilai negatif di kuadran III dan IV. K.III     →  x = 180° + 30° = 210° K.IV     →  x = 360° - 30° = 330° Jadi, HP = {210°, 330°}  atau  {7π/6, 11π/6}

Jawaban : E

UN 2016

Himpunan penyelesaian dari persamaan trigonometri cos 2x + sin x = 0 untuk 0 ≤ x ≤ 360° adalah ... A.  {60°, 120°, 150°} B.  {60°, 150°, 300°} C.  {90°, 210°, 300°} D.  {90°, 210°, 330°} E.  {120°, 250°, 330°}

Pembahasan :

cos 2x + sin x = 0 1 - 2sin²x + sin x = 0 2sin²x - sin x - 1 = 0 [2sin x + 1][sin x - 1] = 0 sin x = -1/2  atau  sin x = 1

sin x = -1/2,  0 ≤ x ≤ 360°

Sinus bernilai negatif di kuadran III dan IV. K.III     →  x = 180° + 30° = 210° K.IV     →  x = 360° - 30° = 330°

sin x = 1,  0 ≤ x ≤ 360°

             →  x = 90° Jadi, HP = {90°, 210°, 330°}

Jawaban : D


UN 2015

Himpunan penyelesaian persamaan cos 2x + 3cos x - 1 = 0 pada 0 ≤ x ≤ 360° adalah ... A.   {60°, 120°} B.   {60°, 240°} C.   {60°, 300°} D.   {120°, 240°} E.   {120°, 300°}

Pembahasan :

cos 2x + 3cos x - 1 = 0

[2cos2x - 1] + 3cos x - 1 = 0


2cos2x + 3cos x - 2 = 0 [2cos x - 1][cos x + 2] = 0 cos x = 1/2  atau  cos x = -2

cos x = -2  →  tidak mempunyai solusi

cos x = 1/2,  0 ≤ x ≤ 360°

Cosinus bernilai positif di kuadran I dan IV. K.I    →  x = 60° K.IV  →  x = 360° - 60° = 300° Jadi, HP = {60°, 300°}


Jawaban : C

UN 2014

Himpunan penyelesaian dari persamaan 2cos 3x = 1 untuk 0° ≤ x ≤ 180° adalah ... A.   {0°, 20°, 60°} B.   {0°, 20°, 100°} C.   {20°, 60°, 100°} D.   {20°, 100°, 140°} E.   {100°, 140°, 180°}

Pembahasan :

0° ≤ x ≤ 180°  →  0° ≤ 3x ≤ 540° 2cos 3x = 1

cos 3x = 1/2,  0° ≤ 3x ≤ 540°

Cosinus bernilai positif di kuadran I dan IV. K.I    → 3x = 60°  atau  3x = 60° + 1[360°] = 420° K.IV → 3x = 360° - 60° = 300° 3x = 60°    →  x = 20° 3x = 420°  →  x = 140° 3x = 300°  →  x = 100° Jadi, HP = {20°, 100°, 140°}

Jawaban : D

UN 2014


Himpunan penyelesaian dari persamaan 2cos2x + 5sin x - 4 = 0 untuk 0° ≤ x ≤ 360° adalah ... A.   {30°, 150°} B.   {30°, 300°} C.   {60°, 150°} D.   {60°, 300°} E.   {150°, 300°}

Pembahasan :

2cos2x + 5sin x - 4 = 0 2[1 - sin2x] + 5sin x - 4 = 0 2 - 2sin2x + 5sin x - 4 = 0

2sin2x - 5sin x + 2 = 0 [2sin x - 1][sin x - 2] = 0 sin x = 1/2  atau  sin x = 2

sin x = 2  →  tidak mempunyai solusi

sin x = 1/2,  0° ≤ x ≤ 360°

Sinus bernilai positif di kuadran I dan II. K.I     →  x = 30° K.II    →  x = 180° - 30° = 150° Jadi, HP = {30°, 150°}

Jawaban : A

UN 2013

Himpunan penyelesaian persamaan trigonometri cos 2x - sin x = 0 untuk 0° ≤ x ≤ 180° adalah ... A.   {30°, 150°} B.   {60°, 120°} C.   {30°, 60°, 150°} D.   {60°, 90°, 120°} E.   {60°, 120°, 150°}

Pembahasan :

cos 2x - sin x = 0

[1 - 2sin2x] - sin x = 0


2sin2x + sin x - 1 = 0 [2sin x - 1][sin x + 1] = 0 sin x = 1/2  atau  sin x = -1

sin x = 1/2,  0° ≤ x ≤ 180°

Sinus bernilai positif di kuadran I dan II. K.I     →  x = 30° K.II    →  x = 180° - 30° = 150°

sin x = -1,  0° ≤ x ≤ 180°

[tidak ada nilai x yang memenuhi untuk 0° ≤ x ≤ 180°] Jadi, HP = {30°, 150°}

Jawaban : A

UN 2012

Himpunan penyelesaian persamaan cos 4x + 3sin 2x = -1 untuk 0° ≤ x ≤ 180° adalah ... A.   {120°, 150°} B.   {150°, 165°} C.   {30°, 150°} D.   {30°, 165°} E.   {15°, 105°}


Pembahasan :

cos 4x + 3sin 2x = -1

[1 - 2sin22x] + 3sin 2x = -1

-2sin22x + 3sin 2x + 2 = 0

2sin22x - 3sin 2x - 2 = 0 [2sin 2x + 1][sin 2x - 2] = 0 sin 2x = -1/2  atau  sin 2x = 2

sin 2x = 2  →  tidak mempunyai solusi

sin 2x = -1/2 ,  0° ≤ 2x ≤ 360°

Sinus bernilai negatif di kuadran III dan IV. K.III  →  2x = 180° + 30° = 210° K.IV  →  2x = 360° - 30° = 330° 2x = 210°  →  x = 105° 2x = 330°  →  x = 165° Jadi, HP = {105°, 165°}

Jawaban : -

UN 2010

Himpunan penyelesaian persamaan sin 2x + 2cos x = 0 untuk 0 ≤ x < 2π adalah ... A.   {0, π} B.   {π/2, π} C.   {3π/2, π} D.   {π/2, 3π/2} E.   {0, 3π/2}

Pembahasan :

sin 2x + 2cos x = 0 2sin x cos x + 2cos x = 0 cos x [2sin x + 2] = 0 cos x = 0  atau  sin x = -1

cos x = 0,  0 ≤ x < 2π

    →  x = 90°

sin x = -1,  0 ≤ x < 2π

    →  x = 270° Jadi, HP = {90°, 270°}  atau  {π/2, 3π/2}


Jawaban : D

UN 2009

Himpunan penyelesaian sin [2x + 110]° + sin [2x - 10]° = 1/2, 0° < x < 360° adalah ... A.   {10, 50, 170, 230} B.   {50, 70, 230} C.   {50, 170, 230, 350} D.   {20, 80, 100} E.   {0, 50, 170, 230, 350}

Pembahasan :

sin [2x + 110]° + sin [2x - 10]° = 1/2 Gunakan sifat : sin A + sin B = 2sin\[\mathrm{\left [ \frac{A+B}{2} \right ]}\] cos\[\mathrm{\left [ \frac{A-B}{2} \right ]}\] pada ruas kiri persamaan diatas, sehingga diperoleh 2sin [2x + 50]° cos 60° = 1/2 2sin [2x + 50]° [1/2] = 1/2 sin [2x + 50]° = 1/2 sin [2x + 50]° = sin 30° Solusi I : 2x + 50 = 30 + k.360 2x = -20 + k.360   x = -10 + k.180 Untuk k = 1  →  x = 170 Untuk k = 2  →  x = 350 Solusi II : 2x + 50 = [180 - 30] + k.360 2x = 100 + k.360   x = 50 + k.180 Untuk k = 0  →  x = 50 Untuk k = 1  →  x = 230 Jadi, HP = {50, 170, 230, 350}

Jawaban : C

UN 2008

Himpunan penyelesaian persamaan cos 2x + 7sin x - 4 = 0, untuk 0 ≤ x ≤ 360° adalah ... A.   {240°, 300°} B.   {210°, 330°} C.   {120°, 240°} D.   {60°, 120°} E.   {30°, 150°}

Pembahasan :

cos 2x + 7sin x - 4 = 0

[1 - 2sin2x] + 7sin x - 4 = 0

-2sin2x + 7sin x - 3 = 0

2sin2x - 7sin x + 3 = 0 [2sin x - 1][sin x - 3] = 0 sin x = 1/2  atau  sin x = 3

sin x = 3  →  tidak mempunyai solusi

sin x = 1/2,  0° ≤ x ≤ 360°

Sinus bernilai positif di kuadran I dan II. K.I   →  x = 30° K.II  →  x = 180° - 30° = 150° Jadi, HP = {30°, 150°}


Jawaban : E

UN 2005


Nilai x yang memenuhi persamaan 2√3 cos2x - 2sin x cos x - 1 - √3 = 0, untuk 0° ≤ x ≤ 360° adalah ... A.   {45°, 105°, 225°, 285°} B.   {45°, 135°, 225°, 315°} C.   {15°, 105°, 195°, 285°} D.   {15°, 135°, 195°, 315°} E.   {15°, 225°, 295°, 315°}

Pembahasan :

Acos x + Bsin x = k cos [x - θ] dengan k = \[\sqrt{\mathrm{A^{2}+B^{2}}}\] tan θ = \[\mathrm{\frac{B}{A}}\]  atau  θ = arctan\[\mathrm{\left [ \frac{B}{A} \right ]}\]

Catatan : Sudut θ berada di kuadran yang sama dengan titik [A, B].

2√3 cos2x - 2sin x cos x - 1 - √3 = 0

⇔ 2√3 cos2x - √3 - 2sin x cos x = 1

⇔ √3 [2cos2x - 1] - 2sin x cos x = 1 ⇔ √3 cos 2x - sin 2x = 1   ............................[1] Misalkan : √3 cos 2x - sin 2x = k cos [2x - θ] A = √3  dan  B = -1 k = \[\sqrt{[\sqrt{3}]^{2}+[-1]^{2}}\] = 2 Karena [A, B] = [√3, -1] berada di kuadran IV maka θ berada di kuadran IV. tan θ = \[\frac{-1}{\sqrt{3}}\] = \[-\frac{\sqrt{3}}{3}\]  →  θ = 330° Diperoleh persamaan √3 cos 2x - sin 2x = 2cos [2x - 330°]   .........[2] Dari persamaan [1] dan [2] diperoleh hubungan 2cos [2x - 330°] = 1 cos [2x - 330°] = 1/2 cos [2x - 330°] = cos 60° Solusi I : 2x - 330° = 60° + k.360° 2x = 390° + k.360°   x = 195° + k.180° Untuk k = -1  →  x = 15° Untuk k = 0   →  x = 195° Solusi II : 2x - 330° = -60° + k.360° 2x = 270° + k.360°   x = 135° + k.180° Untuk k = 0  →  x = 135° Untuk k = 1  →  x = 315° Jadi, HP = {15°, 135°, 195°, 315°}


Jawaban : D

UN 2004

Himpunan penyelesaian persamaan √6 sin x + √2 cos x = 2, untuk 0° ≤ x ≤ 360° adalah ... A.   {15°, 105°} B.   {15°, 195°} C.   {75°, 105°} D.   {75°, 345°} E.   {105°, 345°}

Pembahasan :

√6 sin x + √2 cos x = 2 ⇔ √2 cos x + √6 sin x = 2   .........................[1] Misalkan : √2 cos x + √6 sin x = k cos [x - θ] A = √2  dan  B = √6 k = \[\sqrt{\left [ \sqrt{2} \right ]^{2}+\left [ \sqrt{6} \right ]^{2}}\] = 2√2 Karena [A, B] = [√2, √6] berada di kuadran I, maka θ berada di kuadran I. tan θ = \[\frac{\sqrt{6}}{\sqrt{2}}\] = √3  →  θ = 60° Diperoleh persamaan √2 cos x + √6 sin x = 2√2 cos [x - 60°]   ......[2] Dari persaamaan [1] dan [2] diperoleh hubungan 2√2 cos [x - 60°] = 2 cos [x - 60°] = \[\frac{\sqrt{2}}{2}\] cos [x - 60°] = cos 45° Solusi I : x - 60° = 45° + k.360° x = 105° + k.360° Untuk k = 0  →  x = 105° Solusi II : x - 60° = -45° + k.360° x = 15° + k.360° Untuk k = 0  →  x = 15° Jadi, HP = {15°, 105°}

Jawaban : A

UN 2003

Untuk 0° ≤ x < 360°, himpunan penyelesaian dari sin x - √3 cos x - √3 = 0 adalah ... A.   {120°, 180°} B.   {90°, 210°} C.   {30°, 270°} D.   {0°, 300°} E.   {0°, 300°, 360°}

Pembahasan :

sin x - √3 cos x - √3 = 0 ⇔ -√3 cos x + sin x = √3   ..........................[1] Misalkan : -√3 cos x + sin x = k cos [x - θ] A = -√3  dan  B = 1 k = \[\sqrt{\left [ -\sqrt{3} \right ]^{2}+\left [ 1 \right ]^{2}}\] = 2 Karena [A, B] = [-√3, 1] berada di kuadran II, maka θ berada di kuadran II. tan θ = \[\frac{1}{-\sqrt{3}}\] = \[-\frac{\sqrt{3}}{3}\]  →  θ = 150° Diperoleh persamaan -√3 cos x + sin x = 2cos [x - 150°]   .............[2] Dari persamaan [1] dan [2] diperoleh hubungan 2cos [x - 150°] = √3 cos [x - 150°] = \[\frac{\sqrt{3}}{2}\] cos [x - 150°] = cos 30° Solusi I : x - 150° = 30° + k.360° x = 180° + k.360° Untuk k = 0  →  x = 180° Solusi II : x - 150° = -30° + k.360° x = 120° + k.360° Untuk k = 0  →  x = 120° Jadi, HP = {120°, 180°}

Jawaban : A

Video yang berhubungan

Bài mới nhất

Chủ Đề